احمدی‌نژاد در حالی به سفر 23.5 ساعته خود به ایروان خاتمه داد که به‌نظر می‌رسد مسائل جانبی که فراتر از روابط دو جانبه ایران و ارمنستان است، بر اهمیت این دیدار افزوده بود.
او به دیدار روبرت کوچاریان، همتای ارمنی‌اش رفت و با او درباره مسائل منطقه‌ای و دوجانبه بحث و تبادل نظر کرد. پس از آن صبح سه‌شنبه در جمع ایرانیان مقیم ارمنستان در رستوران «زورآبرت» حاضر شد و طی سخنانی ملت ایران را ملتی ریشه‌دار توصیف کرد و گفت: ملت ایران در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود همواره دوستدار ملت‌ها بوده و حتی در دوران پرشکوهی که نفوذ تمدن ایران بیش از نیمی از جهان را در بر می‌گرفت رابطه ملت ما با سایر ملت‌ها احترام آمیز و فرهنگی بوده است.
میهمان ایرانی در ایروان
رئیس‌جمهوری ایران در حالی به ارمنستان رفت که تازه میزبانی از 4 رئیس‌جمهوری منطقه را در تهران به پایان رسانده بود و سفرش بلافاصله پس از دیدار با رئیس‌جمهوری آذربایجان زنجیره‌ای دیپلماتیک و مأموریتی منطقه‌ای را در ذهن تداعی می‌کرد.
به نوشته پایگاه اینترنتی رسمی وزارت امور خارجه ایران، احمدی‌نژاد عصر دوشنبه در دانشگاه دولتی ایروان در پاسخ به سؤالی درباره یکی از مهم‌ترین مسائل حاشیه این سفر که همان مسئله کشتار ارامنه توسط نیروهای دولت عثمانی در جنگ جهانی دوم است، گفت: ما همه ظلم‌ها در طول تاریخ بشری را محکوم می‌کنیم.
پاسخ کلی عالی‌ترین مقام سیاسی جمهوری اسلامی ایران به سؤالی جزئی، کمک کرد که بی‌توجه به نزاع‌های مورد علاقه قدرت‌های فرامنطقه‌ای و دعواهای کهنه بی‌نتیجه بتوان روشی نو در ابراز قرابت‌های منطقه‌ای ارائه کرد.
میهمان ایرانی ایروان پس از آن به‌طور ضمنی طرف‌های خسته از دعواهای منطقه‌ای را به نگاهی به گذشته فراخواند، دعواهایی که طبیعت همسایگی طولانی جغرافیایی و تفاوت‌های انسانی آن را اقتضا می‌کند.
رئیس‌جمهوری ایران گفت: باید برای زندگی بهتر در آینده از تاریخ درس عبرت گرفت. احمدی‌نژاد ادامه داد: ما در کنار ملت ارمنستان به آینده روشن پراز دوستی و برادری بین ملت‌ها می‌اندیشیم.
البته این سخنان که شاید بتوان آن را سندی دال بر دوستی و همزیستی هزاران ساله ایرانی‌ها و ارامنه دانست برای کشورهای دیگری نیز حائز اهمیت است اما به شیوه‌ای خلاف آن چه ارمنستان به آن نگاه می‌کند.
سیگنالی از ترکیه
روز قبل از سفر احمدی‌نژاد به ایروان، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، در مقاله‌ای که در نسخه اروپایی وال‌استریت‌ژورنال منتشر شد، به دولت کوچاریان پیشنهاد دوستی و نزدیکی کرد و با اشاره به کشتار ارامنه خواستار این شده بود که 2 کشور به جای زندگی در گذشته در زمان حال زندگی کنند و با تحکیم روابط امروز، مشکلات گذشته را به دست فراموشی بسپارند.
او نوشت: اکنون این بر عهده کوچاریان است که چه پاسخی به این پیشنهاد بدهد. اردوغان این مطلب را در شرایطی منتشر کرد که نمایندگان کنگره آمریکا و در راس آن‌ها نانسی پلوسی، سومین شخص قدرتمند حزب جمهوریخواه ایالات متحده تمام عزم خود را جزم کرده‌اند تا با تصویب قطعنامه‌ای در مجلس آمریکا، قتل عام ارامنه به دست نیروهای ارتش عثمانی طی جنگ جهانی اول را به‌عنوان مصداق نسل‌کشی به رسمیت بشناسند.
تحریک از غرب دور
این پیشنهاد اردوغان به ارمنستان می‌تواند به مثابه راه حلی برای خروج از این معضل باشد که البته همان طور که او در مقاله‌اش به آن اشاره کرده، ادامه آن به دست مقامات جمهوری ارمنستان است. به‌نظر می‌رسد آنکارا با چنین پیشنهادی به‌دنبال این باشد که با جلب نظر مقامات دولتی ارمنستان به‌طور غیرمستقیم لابی ارامنه را در ایالات متحده به انصراف از پیگیری برنامه تصویب این قطعنامه ترغیب کند.
نقش این لابی‌ها در طرح پیشنهاد این قطعنامه به کنگره به ویژه در فعالیت‌های اشخاصی مانند آدام شیف، نماینده کنگره از کالیفرنیا، مشهود است.
شکاف برای تداوم قدرت
در زمان حکومت اتحاد جماهیر شوروی، مسکو با ایجاد شکاف در مناطقی که اکثریت‌های قومی در آن ساکن بودند سعی می‌کرد تداوم قدرت و نفوذ خود را تضمین کند و قره‌باغ نیز با توجه به اکثریت ارمنی اهالی آن و در حالی که در خاک آذربایجان قرار گرفته بود از پتانسیل بالایی برای اجرای این سیاست مسکو برخوردار بود و به همین خاطر کرملین با اعطای
خود مختاری به ایالت قره‌باغ در حقیقت زمینه را برای ادعای استقلال قره‌باغ در سال‌های بعد فراهم کرد.
در اواخر دهه 1980 (به‌طور دقیق‌تر در سال 1988) با افول تدریجی قدرت جماهیر شوروی، اصطکاک بین قومیت‌های آذری و ارمنی به خشونت‌های شدیدی بین دو طرف تبدیل شد و در ادامه پس از سقوط شوروی در سال 1991 و تجزیه ایالت‌های آن تقریباً تمام آذری‌های ساکن در مناطق ارمنی نشین به آذربایجان گریختند و بالعکس. در چنین شرایطی قره‌باغ نیز از آذربایجان اعلام استقلال کرد (ادعایی که تا امروز حتی جمهوری ارمنستان نیز آن را به رسمیت نشناخته است.)
پادرمیانی به سبک ایرانی
با در نظر گرفتن ایران به‌عنوان کشوری که یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای در ناحیه قفقاز و عراق به شمار می‌رود، در حالی که تنها چند روزی از سفر الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان به تهران می‌گذرد و در شرایطی که با روی کار آمدن دولت اسلام‌گرا پیش‌بینی می‌شود دولت‌های ایران و ترکیه از پیش به یکدیگر نزدیک‌تر شوند و با گذاشتن این حقایق در کنار شرایطی که در بالا ذکر شد، می‌توان به اهمیت و حساسیت حضور بالاترین مقام اجرایی ایران و نماد آرای ملت ایران در ایروان پی برد.
درست به موقع
البته ظاهراً با توجه به درک حساسیت این مسئله، هیات ریاست‌جمهوری یکی از برنامه‌های خود را که حضور در بنای یادبود قتل عام ارامنه و کاشتن نهال به یاد قربانیان این رویداد بود، لغو کرده (در کنار لغو دیدار از مسجد کبود ایروان و مجلس ملی ارمنستان) و پیش از موعد به ایران بازگشت.
رئیس‌جمهوری با بیان اینکه تعامل ایران با سایر کشورها همواره بر پایه روابط سازنده و فرهنگی بوده است، خاطرنشان کرد: عده‌ای در دنیا هستند که مطلقاً برای این حرف‌ها احترامی قائل نیستند و تلاش دارند تا مناسبات بین ملت‌ها را براساس کینه، کدورت و مرزبندی‌های کاذب و خودخواهی تنظیم کنند.
